PTSD – czyli zespół stresu pourazowego. Jak potrafi się zmienić życie człowieka po przeżytym zdarzeniu traumatycznym? Depresja niejedną ma postać… Gdzie i jaką pomoc można uzyskać?
Depresja jest chorobą samą w sobie stosunkowo dobrze znaną, jednak warto jest również zróżnicować jej pochodzenie. Żal i depresja są częstymi, typowymi reakcjami na traumę w obrazie PTSD (Post Traumatic Stress Disorder – zespołu stresu pourazowego), które chciałbym Państwu dzisiaj przybliżyć.
Abyśmy mogli wspólnie dojść do tego czym jest samo PTSD, scharakteryzować jego objawy, musimy odpowiedzieć na pytanie czym jest zdarzenie traumatyczne. Czy np. wzięcie 2 dużych kredytów we frankach możemy już nazwać traumą? Lub jeżeli pokłócimy się z dziewczyną, czy to też możemy zaliczyć do zdarzenia traumatycznego? Gdzie leży granica pomiędzy bardzo stresującą sytuacją, a traumą? Zaglądając do definicji traumy możemy przeczytać:: „Stan psychiczny lub fizyczny wywołany działaniem realnie zagrażających zdrowiu i życiu czynników zewnętrznych (przyroda, ludzie), prowadzący często do głębokich i długo utrzymujących się zmian w funkcjonowaniu człowieka, które wyrażają się w zaburzeniach somatycznych i psychicznych” (Zawadzki i Strelau, 2008). Zatem abyśmy mogli zdarzenie nazwać traumatycznym, musi bezpośrednio lub pośrednio zagrażać życiu oraz „integralności” danej osoby. Do takich zdarzeń zaliczamy wszelkie katastrofy naturalne oraz przemysłowe, wypadki komunikacyjne, pożary, zamachy terrorystyczne, wojny, choroby, porwania, tortury, napady, wykorzystanie seksualne, przemoc domowa. Ponadto, do zdarzenia traumatycznego możemy zaliczyć również wiadomość o śmierci lub śmiertelnej chorobie kogoś bliskiego. Trauma ma jeszcze większą “siłę” im bardziej zdarzenie traumatyczne przebiegło w nagłych i kuriozalnych okolicznościach. Powyższe wydarzenia są szokiem dla człowieka i jego organizmu, burzą obraz świata jako bezpiecznego i w pewnym stopniu przewidywalnego. Można powiedzieć, że wszystkie osoby w tych sytuacjach przeżywają szok, którego objawy nazywamy „ostrą reakcją na stres” (ASD – Acute Stress Disorder). Może ona różnić się stopniem nasilenia, trwać od kilku godzin do ok. 1 miesiąca po wypadku. Jeżeli objawy nie ustępują samoistnie lub zaczynają się nasilać, to możemy już wtedy mówić o diagnozie zespołu stresu pourazowego PTSD. Dzieje się tak u ok. 10% osób, które doświadczyły traumę.
W sytuacji, kiedy spotyka nas trauma, zachodzi szereg procesów w naszym mózgu oraz ciele. Samo zdarzenie najczęściej jest tak nagłe i intensywne, że nasz mózg nie zdąża lub nie jest w stanie go w całości „przeżyć”, czyli innymi słowy, „przetworzyć emocjonalnie”. Traumatyczne wspomnienia zostają w naszym mózgu „porozrzucane”, bez żadnego składu. Za pomocą wspomnianego „przetwarzania emocjonalnego” mózg włącza życiowe doświadczenia do pamięci biograficznej To co jest przez nas doświadczane, staje się wspomnieniem. W momencie wypadku, kiedy doznajemy ekstremalnie silnych emocji, a nasz mózg z nadmiaru bodźców o tak dużej intensywności się „wyłącza”, chcąc nas chronić przed cierpieniem. Jednoczesnym skutkiem tego mechanizmu są “dziury w pamięci”. Brak spójnego wspomnienia o początku, środku i końcu narracji, silny ładunek emocjonalny, nasilone unikanie względem własnych emocji – powodują, że osoba dotknięta PTSD przeżywa wypadek tak jakby trwał cały czas… czuje zagrożenie przez większość czasu, jest w ciągłym wzbudzeniu fizjologicznym oraz „skanuje” pole widzenia w poszukiwaniu zagrożenia.
Unikanie jako kluczowy mechanizm podtrzymujący objawy PTSD
Człowiek zaczyna unikać wszelkich bodźców (myślenia o wypadku, miejsca, w którym się wydarzył, samochodów itp.), które kojarzą się z wypadkiem. Unika przeżywania swoich własnych emocji – bardzo często, ze względu na ich intensywność – zaczynają również być postrzegane jako zagrożenie. Człowiek może mieć myśli, że “one nigdy nie opadną”, “będą rosły w nieskończoność”, “tracę kontrolę nad nimi”, co jeszcze bardziej wzmaga napięcie i pobudzenie. Zagrożenie już dawno minęło a człowiek zachowuje się tak, jakby sytuacja traumatyczna nadal trwała.
Powstanie “patologicznej sieci strachu”… Edna B. Foa
Unikanie na krótką metę przynosi ulgę, natomiast w dłuższym rozrachunku – wzmacnia samo zachowanie unikania i podtrzymuje nasz umysł w przekonaniu, że przez cały czas “zagrożenie istnieje”, oraz wzmocnieniu ulegają nasze własne negatywne przekonania na temat emocji, np. “zwariowałbym, gdybym jeszcze chwilę pobył w tych emocjach”. Unikanie blokuje proces “naturalnego” zdrowienia, jakim jest przetwarzanie wspomnień – czyli przeżywanie ich, opowiadanie, budowanie spójnej historii.
Podsumowując, w momencie wypadku dochodzi do uwarunkowania lęku, poczucia zagrożenia, w stosunku do rzeczy – bodźców, które wcześniej nie budziły lęku, ani nie są obiektywnie niebezpieczne, jak np. jazda samochodem, ale również sam samochód zaczyna być bodźcem wyzwalającym lęk, jeżeli wypadek miał miejsce wieczorem, to również wieczorowa pora może wyzwalać lęk. Twórczyni wspominanej teorii emocjonalnego przetwarzania Edna B. Foa nazywa ową “strukturę niebezpieczeństwa” u osoby cierpiącej na PTSD – „patologiczną siecią strachu”. Wszelkie wcześniej neutralne bodźce, które kojarzą się z wypadkiem, zaczynają budzić lęk, to znaczy, że kojarzą się z zagrożeniem i niebezpieczeństwem – na co również bardzo szybko reaguje nasze ciało. Jeżeli zaczynamy unikać kontaktu z tymi z rzeczami, sytuacjami, które po zdarzeniu traumatycznym, zaczęły budzić w nas lęk – po uniknięciu/wyjściu z sytuacji czujemy ulgę (która ma swoje miejsce w ośrodku nagrody) – nasz mózg otrzymuje informację, że uniknęliśmy realnego zagrożenia!
PTSD a Samoocena i poczucie kompetencji.
Zmienia się również nasz sposób myślenia, oraz postrzeganie własnych kompetencji. Unikanie, prowadzi do wytworzenia się nowych przekonań typu: „Jeżeli odczuwam strach, to dana rzecz musi być niebezpieczna”, “niczego nie jestem w stanie zrobić. Unikając coraz większej ilości rzeczy, oraz przeżywania własnych emocji – cierpi nasze poczucie kompetencji. Możemy zacząć się postrzegać siebie jako osobę niekompetentną, nieadekwatną. Unikanie własnych emocji prowadzi również często, do tzw. “odrętwienia emocjonalnego”, co również wpływa na relacje z bliskimi, znajomymi. Możemy mieć problem przez to z “dostrojeniem” się do innych, co pogłębiać może poczucie własnej nieadekwatności i ponownie nasilać unikanie relacji z bliskimi, znajomymi.
Jeżeli nie „przetworzyliśmy” emocjonalnie traumy, to zaczyna ona do nas powracać w postaci intruzywnych myśli, niechcianych obrazów, bardzo realistycznych snów przypominających zdarzenie traumatyczne. Może owładnąć nami wrażenie, jakbyśmy ponownie znaleźli się w tej sytuacji, jakby wszystko działo się w tej chwili, łącznie ze wszystkimi objawami fizjologicznymi lęku (m.in. wzmożona potliwość, przyspieszone bicie serca, zawroty głowy, uczucie ścisku w żołądku, suchość w ustach, czy zaciśnięte gardło).
Podsumowując dotychczas zebrane informacje objawy PTSD możemy podzielić na cztery grupy:
– Częste przeżywanie traumatycznej sytuacji (m.in. w postaci intruzywnych myśli o wypadku, przebłysków jakby wypadek znowu miał miejsce, bardzo realistycznych koszmarów sennych).
– Unikanie rzeczy, sytuacji, miejsc kojarzących się z wypadkiem, jako skuteczny, ale tylko na chwilę. sposób radzenia sobie z nieprzyjemnymi emocjami.
– Nadmierne wzbudzenie fizjologiczne, które normalnie, podczas sytuacji traumatycznej może uratować życie. Natomiast na co dzień jest bardzo uciążliwe. Prowadzi do zaburzeń koncentracji, kłopotów z zasypianiem oraz zwiększonej drażliwości oraz zniecierpliwienia. Spowodowane jest to stałą gotowością organizmu do walki bądź ucieczki
– Powstanie i utrzymywanie się negatywnych przekonań na swój temat, swojej nieadekwatności, zmianie postrzegania siebie i innych po zdarzeniu traumatycznym.
W wyniku traumy bardzo często pojawia się również poczucie winy, oraz wstydu za rzeczy, które się zrobiło, bądź których się nie zrobiło, aby ratować swoje życie. Np. osoba, która doświadczyła gwałtu może czuć poczucie winy oraz wstydu, z powodu tego, że w jej przekonaniu „dała się zgwałcić”, bądź „nie walczyła” czy też, gdyby „coś zrobiła” to zapobiegłaby wypadkowi.
Żal oraz depresja są również bardzo częstą reakcją na traumatyczne wydarzenie. Zmiana postrzegania siebie oraz świata na bardziej negatywne, może prowadzić do pojawienia się takich uczuć jak przygnębienie, smutek. Wraz z wycofywaniem się z życia, można również stracić zainteresowanie ludźmi i czynnościami, które się wcześniej lubiło. Może pojawiać się poczucie, że wcześniejszych planów nie będzie można nigdy zrealizować, zaznać szczęścia. Taka wizja świata, oraz ciągłe przeżywanie smutku, mogą prowadzić do pragnienia śmierci, prób samobójczych.
Problemy emocjonalne po doświadczeniu traumy nie muszą trwać wiecznie i można je skutecznie leczyć. Jedną z form leczenia jest terapia poznawczo-behawioralna – metoda przedłużonej ekspozycji. Jej skuteczność jest dowiedziona badaniami prowadzonymi m.in. w Polsce przez Interdyscyplinarne Centrum Genetyki Zachowania Uniwersytetu Warszawskiego. Program leczenia metodą Przedłużonej Ekspozycji został nagrodzony w 2001 nagrodą Departamentu Zdrowia i Opieki Społecznej w Stanach Zjednoczonych i został rekomendowany jako wzorcowy, wskazany do rozpowszechnienia. W Polsce wykazano jego skuteczność w redukcji przykrych i ciężkich objawów PTSD. Metaanalizy skłoniły międzynarodowe organizacje zajmujące się badaniem stresu pourazowego – International Society For Traumatic Stress Studies, American Psychological Association, skłoniły do wydania silnych rekomendacji – metodzie Przedłużonej Ekspozycji.
Literatura:
Foa Edna B., Hembree Elizabeth A., Olasov Rothbaum Barbara – „Przedłużona Ekspozycja w Terapii PTSD: emocjonalne przetwarzanie emocjonalnych doświadczeń”.
Jan Strelau – „Konsekwencje psychiczne traumy, uwarunkowania i terapia”
Wszystkie treści przedstawione na naszym blogu mają charakter psychoedukacyjny i nie mogą zastąpić porady psychologicznej/psychoterapeutycznej.
