„Jestem ofiarą losu”, „Jestem głupia”, „Nic nie znaczę”, to tylko kilka z możliwych stwierdzeń, które powodują, że czujesz się ze sobą źle.  Te ukryte przekonania na swój temat, mogą kierować twoim życiem i powodować, że w głębi duszy czujesz się bezwartościowy.
Schemat, to wzorzec, który kształtuje się już od najmłodszych lat życia i w sposób znaczący wpływa na to, jak funkcjonujemy w relacjach, życiu zawodowym czy w tej najważniejszej relacji, czyli w związku z samym sobą. Jeffrey Young, twórca terapii schematów nazywa schematy życiowymi pułapkami, podkreślając jednocześnie ich ogromny wpływ na całe nasze życie. Kształtowanie się życiowej pułapki, to wynik pasma doświadczeń życiowych, relacji ze znaczącymi osobami i rówieśnikami. To w jaką pułapkę wpadniemy zależy od rodzaju nadużycia, jakiego doznaliśmy w naszym życiu. Czasem wydaje się nam, że opuszczenie miejsca w którym doznaliśmy emocjonalnej krzywdy pozwoli uwolnić się od cierpienia. Niestety, często się tak nie dzieje. Długo po opuszczeniu gniazda, w zupełnie innych okolicznościach, miejscu i czasie czujemy się podobnie jak dawniej. Możemy osiągnąć wszystko to, co uznawaliśmy za warunki szczęścia i nadal być nieszczęśliwym, nie doceniać własnych osiągnięć.
Pułapka życiowa „Skazanie na niepowodzenie” może się ujawniać w dwóch odsłonach. Możesz stać w miejscu i nie podejmować działań, które mogłyby poprawić twoją sytuację. Narzekać na to, że masz beznadziejną pracę, ale nie szukać innej. Z drugiej strony, możesz piąć się po szczeblach kariery, osiągnąć sukces, ale czuć się jak oszust, który udaje kogoś lepszego niż jest w rzeczywistości. Niezależnie od tego, jaki jest twój rzeczywisty status społeczny, wewnętrznie czujesz się jak „nikt”.
Skąd mi się to wzięło?
Jest kilka źródeł takiego schematu. No i wracamy do korzeni, czyli relacji z rodzicami i nie po to, aby was oskarżać drodzy rodzice, ale zrozumieć. Oto czynniki, które mogły wpłynąć na rozwój schematu „skazany na porażkę”:
• Powtarzająca się krytyka ze strony rodziców. Krytyka ta mogła przybierać formę komunikatów wprost typu „ty głupku, jak możesz robić takie błędy”, lub bardziej ukrytych, takich jak: „Tylko ludzie pozbawieni ambicji dostają takie oceny”.
• Sukces jednego lub obojga z rodziców jest kolejnym ważnym czynnikiem, który może wzbudzić poczucie, że nigdy nie będziesz w stanie uzyskać tak wysokich standardów jak oni i doprowadzić to tego, że przestaniesz nawet próbować.
• Poczucie, że rodzice nie interesowali się twoimi sukcesami, co więcej współzawodniczyli z tobą, w obawie, że mógłby on wiązać się z opuszczeniem gniazda rodzinnego. Podobne skutki mogła mieć postawa nie troszczenia się rodziców o sprawy szkoły.
• Brak jasnych granic i wynikające z tego trudności w zakresie samodyscypliny i odpowiedzialności, także mogły przyczynić się do rozwoju poczucia, że nie jesteś w stanie odnieść sukcesu. I nie chodzi tutaj o dyscyplinowanie tzw. „twardą ręką”, a uczenie przez rodziców takich umiejętności, jak odrabianie lekcji, czy pomoc w uczeniu się na poziomie „jak się uczyć”, np. jak nauczyć się wiersza, czy tabliczki mnożenia.
• Na zakończenie historia o „lepszym rodzeństwie”, czyli niekorzystne porównywanie do rodzeństwa i frazy typu „A Franek to potrafił w twoim wieku już sam jeść, ty?”
 Dajmy już spokój rodzicom i przyjrzyjmy się innym źródłom tego schematu:
• Mniejsze umiejętności w zakresie koncentracji uwagi np. w sporcie lub w innym zakresie mogły spowodować, że na tle klasy czułeś się gorszy i postanowiłeś przestać próbować im dorównać, aby uniknąć upokorzenia.
• Niski status społeczny i gorsze wykształcenie rodziny także mogły spowodować, że nie próbowałeś stawiać czoła wyzwaniom i próbować dorównać swoim rówieśnikom. Podobna sytuacja mogła mieć miejsce, jeżeli przeprowadziłeś się z innego kraju i twoja rodzina posiadała status imigrantów.
Schemat „skazanie na niepowodzenia” może łączyć się z innymi schematami, a jego powstawanie to nie prosta suma wydarzeń, a raczej zawiłe ścieżki doświadczeń życiowych. „Schemat ten karmi się klęską całej sfery związanej z pracą” (Young, E., Klosko, S., s. 240). Co najgorsze Twoje przewidywania odnośnie przyszłości działają na zasadzie samospełniającej się przepowiedni i jeśli wierzysz w to, że nie odniesiesz sukcesu, to jest duża szansa, że tak się właśnie stanie. W kolejnym wpisie dowiesz się więcej na temat tego, w jakich sytuacjach i twoich zachowaniach schemat ten może się ujawniać. Jeżeli chcesz zagłębić się w ten temat, polecam również książkę „Program zmiany sposobu życia. Uwolnij się z pułapek psychologicznych” autorstwa Jeffrey Young i Janet Klosko. To nie tylko cenne narzędzie samopomocowe, ale także wartościowa literatura dla specjalistów.
 
Literatura:
Young, J.E., Klosko, J.S. (2012). Program Zmiany Sposobu Życia. Uwalnianie się z pułapek psychologicznych. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia.
 
Wszystkie treści przedstawione na naszym blogu mają charakter psychoedukacyjny i nie mogą zastąpić porady psychologicznej/psychoterapeutycznej.